اسانس چیست
اسانس یک کلمه فرانسوی است که در زبان فارسی هم رایج شده. اگر بخواهیم خیلی فارسی زبان باشیم به آن عطرمایه باید بگوییم. اسانس معمولا از ترکیب الکل و روغن ایجاد می‌شود که در عطرسازی بصورت رایج مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما باید این را بدانید که اسانس با عصاره زمین تا آسمان متفاوت بوده و با هم یکی نیستند.
اسانس در واقع ماده طبیعی است که از یک گیاه یا مواد طبیعی با کمک فرآیند تقطیر یا نظیر آن، بدست می‌آید. در واقع ماهیتی اصلی داشته و می‌توان گفت کاملا اصل است. این بدین معنا نیست که با مواد روغنی و الکل ترکیب نشده، اما این ترکیب هم چیزی از ماهیت آن تغییر نداده. موادی است که برای خوشبو کردن ماده معطر به آن اضافه می‌شود.
حال در این میان، اسانس معطر و اسانس رنگی داریم که هر کدام برنامه مشخصی داشته و نقش معلومی را در صنعت عطرسازی ایفا می‌کنند
اسانس از کلمه فرانسوی Essence به فارسی وارد شده و در انگلیسی هم با این املا و با تلفظ متفاوت استفاده می شود. با توجه به اینکه در فارسی به جهت روابط تاریخی با فرانسه بیشتر اصطلاحات فرانسوی وارد زبان ما شده کلمه اسانس کاملا معمول شده و از آن برای معادل Essence استفاده می شود.
اگر بخواهیم بیشتر درباره تاریخچه ی اسانس بگوییم، اسانس Essence از لحاظ لغوی به معنای جوهر، ماهیت و عنصر وجودی است. در یونان باستان فلاسفه بزرگ آن دوران معتقد بودند که جهان هستی از چهار عنصر (اسانس) آب، باد، خاک و آتش به وجود آمده و هر کدام از این ها یک اسانس بودند که در فارسی از آن ها به عنوان عناصر چهارگانه (اربعه) یاد شده است.
فیثاغورس و ارسطو علاوه بر این عناصر چهارگانه معتقد به عنصر پنجمی هم بودند که نام آن را اتر Ether به معنای آسمان گذاشتند.
در صنعت عطرسازی، انواع مختلفی از اسانس موجود بوده و کاربرد دارد. معمولا اسانس‌ها همان عطرهای روغنی را شامل می‌شوند که در شیشه موجودند. اما اینکه در ادکلن‌ها معمولا چند درصد اسانس به کار می‌رود را باید بررسی کنیم.
معمولا در آن دسته از مواد معطری که عطر می‌گویند، ۱۵ الی ۲۵ درصد اسانس به کار رفته و در ادکلن‌ها نیز حدود ۲ الی ۵ درصد اسانس به کار رفته. اینجاست که تفاوت عطر و ادکلن با هم مشخص می‌شود. در زیر بصورت دقیق مشخص کردیم که چند درصد اسانس در انواع ادکلن‌ها به کار رفته است:
- پرفیوم‌ها دارای ۱۵ الی ۲۵ درصد اسانس هستند.
- ادوپرفیوم ها دارای ۸ الی ۱۵ درصد اسانس هستند.
- ادوتویلت‌ها دارای ۴ الی ۱۰ درصد اسانس هستند.
- اسپری‌ها هم دارای ۳ درصد اسانس هستند.
ماندگاری عطرها با توجه به اسانس درونشان
معمولا هر چه این اسانس در عطرسازی بیشتر باشد، ماندگاری ادکلن بیشتر است. البته اسانسی که استاندارد بوده و از نوع طبیعی باشد.
عطرهایی با ماندگاری کم : عطرهایی که در آنها رایحه‌ای مانند مرکبات، میوه‌ها، ادویه‌جات و رایجه دریای دارد ماندگاری پایینی داشته که بین ۱۵ دقیقه تا ۲ ساعت است. مسلما این عطرها دارای اسانس‌های کمتری هستند.
عطرهایی با ماندگاری متوسط: این عطرها از رایحه‌های مختلفی ساخته می‌شوند که اسانس طبیعی بیشتری دارند و ماندگاری آنها معمولا بین ۳ الی ۵ ساعت است.
عطرهایی با ماندگاری بالا: عطرهایی که ترکیبات آنها از خزه، تنباکو، مشک، چرم، دودی، وانیل، قیر ایجاد شده ماندگاری فوق‌العاده ای دارند و بطور متوسط به مدت ۵ الی ۱۰ ساعت باقی می‌مانند.
تشخیص اسانس واقعی
اسانس با یک بخش بی‌بو مانند الکل و روغن ترکیب شده تا رقیق شود. وگرنه امکان استفاده آن وجود ندارد! پس اگر عطرهای روغنی را بیرون دیدید و به شما گفتند که یک عطر اصل است، باید شک کنید. در واقع اسانس بخش پارافینی عطر است که از روغن‌های گیاهی استخراج می‌شوند.
کاربرد واقعی اسانس‌ها در عطرسازی
تا اینجای کار مواردی از جمله؛ اسانس چیست؟ و اسانس در عطرسازی را مورد بررسی قرار دادیم و گفتیم که چه نقشی در صنعت عطرسازی ایفا می‌کند. گاهی این نقش پررنگ‌تر و گاهی کم‌رنگ‌تر است. گفتیم که اگر اسانسی در عطر نباشد، آن عطر ماندگاری فوق‌العاده ضعیفی داشته و فاقد کیفیت است.
حال می‌خواهیم کمی درباره کاربرد آن در عطرسازی صحبت کنیم.
به طور کلی از اسانس‌ها در طعم‌دهی و خوشبو کردن استفاده می‌شود. اسانس‌هایی که طعم‌دهنده هستند، عموماً برای مواد خوراکی کاربرد دارند. اما اسانس‌های عطری برای عطرها، اسپری‌های خوشبوکننده و نظیر این‌ها استفاده می‌شوند. امکان جداسازی اسانس‌ها از یکدیگر امکان‌پذیر است و می‌توان با فرآیند تقطیر آنها را از هم جدا کرد. البته ناگفته نماند که اسانس‌ها خود به دو گروه طبیعی و مصنوعی موجود است.
طبیعتا اسانس‌های مصنوعی از لحاظ کیفیت و عطر خوش با اسانس‌های طبیعی مقایسه ناپذیرند.
جالب است بدانید که بیشتر اسانس‌های طبیعی را از گیاهان معطر می‌گیرند. این گیاهان می‌توانند کاج، برگ بو، نارنج، مورد، چتریان، نعنائیان، کاسنی و امثالهم باشند که گیاهان فوق‌العاده معطری بوده و در صنعت عطرسازی نیز جایگاه ویژه‌ای دارند.
تولید اسانس‌های گیاهی
حال دوست داریم در ادامه به این موضوع بپردازیم که چگونه می‌توان اسانس در عطرسازی را به کمک گیاهان بدست آورد؟ این حرفه یعنی تولید اسانس شغلی پردرآمد ولی پرزحمت است. در ایران منابع زیادی از گیاهان دارویی و معطر دارد که این فرآیند را برایمان امکان‌پذیر می‌کند. البته که شرکت‌های مختلفی در این زمینه فعالیت‌های مستمری دارند.
اسانس یا همان روغن پایه، یک ترکیب روغنی و غلیظ است که از بخش‌های مختلف یک گیاه (ساقه، ریشه، برگ، گل و دانه) گرفته می‌شود. این روغن‌ها بسیار فرار بوده که سنگین و چرب نیز هستند.
وضعیت گیاهان معطر در ایران
در ایران گیاهان بسیار زیادی وجود دارند که بسیار معطر بوده و از آن اسانس تهیه می‌شود. شاید این موضوع در کشورمان هنوز به درستی و آنطور که باید جانیفتاده است. در صورتی که در جهان این موضوع بسیار باارزش بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلا در کشوری مانند فرانسه که مهد عطر و ادکلن است، از این فناوری به نحو عالی استفاده می‌کنند.
اسانس‌هایی که از این گیاهان معطر بدست می‌آیند به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- اسانس‌هایی که در صنایع غذایی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- اسانس‌هایی که در صنایع بهداشتی و پاک‌کننده و ضدعفونی کننده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- اسانس‌هایی که در صنایع آرایشی و عطر و ادکلن کاربرد دارند.
استفاده از اسانس‌ها در صنعت عطرسازی
قبل از خرید عطر و ادکلن حتما به این موضوع دقت کنید که چه اسانس‌هایی در آن به کار رفته. این اسانس‌ها طبیعی یا مصنوعی هستند؟ شما را دچار مشکلات حساسیتی نمیکنند؟
معمولا در هر عطر و ادکلنی اسانس جایگاه ویژه‌ای دارد. اما به شرط اینکه اسانس طبیعی گرفته شده از گیاهان معطر باشد.
اسانس طبیعی
اسانس‌های طبیعی مخلوط پیچیده‌ای از مواد هستند که معمولا توسط موجودات زنده و عمدتا گیاهان، بیوسنتز می‌شوند. اسانس‌های طبیعی عموما به واسطه تقطیر با آب یا بخار آب و یا فشرده شدن مرکبات ساخته می‌شوند.
اسانس‌های طبیعی از این جهت اهمیت دارند که به عنوان یک منبع طبیعی مهم برای محصولات تجدیدپذیر شمرده می‌شوند. یکی از دلایلی که اسانس‌های شیمیایی را برای طبیعت مضر می‌کند نیز همین موضوع است. لازم به ذکر است عصاره‌های گیاهی و جانوری که توسط موادی مانند حلال‌ها استخراج شده یا ساخته می‌شوند، در زمره اسانس‌های طبیعی جای نمی‌گیرند.
نحوه تهیه اسانس طبیعی از گیاهان
مواد روغنی فرار عموما از اندام‌های مختلف گیاه مانند میوه، برگ، گل، جوانه، بذر و غیره استخراج می‌شوند. استخراج این مواد از گیاهان معمولا به شکل زیر انجام می‌شود:
1) با استفاده از روغن‌های جاذب
۲) تقطیر با آب و بخار آب یا همان جوشاندن که نمونه بارز آن گلاب‌گیری است.
۳) فشردن گیاه (بخش بیرونی پوست مرکبات و میوه‌هایی مانند تمشک، توت فرنگی و سیب(
چه عواملی بر کیفیت اسانس استخراج شده موثر است
عوامل مختلفی در کمیت و کیفیت اسانس طبیعی استخراج‌شده موثر هستند. از جمله مهم‌ترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) نحوه جمع آوری محصول2) زمان برداشت محصول 3) طریقه خشک‌کردن محصول4) بسته‌بندی و نگهداری محصول
نکاتی که در زمان استخراج اسانس‌ها باید رعایت شود
برای اینکه حداکثر مقدار اسانس از یک گیاه گرفته شود باید زمانی آن را چید که هنوز گل نداده است. به عبارت دیگر بهترین زمان برای این کار دقیقا پیش از گل دادن است. حال چرا دقیقا قبل از گل دادن؟ به این دلیل که پس از گل دادن، گل مورد نظر حدود ۷۰٪ اسانس خود را از دست می‌دهد و مابقی نیز بسیار ناچیز است.
توصیه این است که در پرورش گیاهانی که برای اسانس‌گیری مد نظر هستند تا حد ممکن از مواد شیمیایی استفاده نشود تا در اسانس گرفته شده مواد شیمایی و رادیواکتیو وجود نداشته باشد.
لازم به ذکر است اکثر اسانس‌ها پس از اینکه ۲ بار تقطیر می‌شوند قابلیت بی رنگ شدن را دارند. البته در این بین نیز استثناهایی نیز وجود دارد و آن هم بابونه است که رنگی آبی دارد.
طبیعی بودن به چه معناست
تحقیقات مرتبط با برندینگ نشان داده است که مردم محصولی را بیشتر خرید می‌کنند یا علاقه بالاتری به خرید آن دارند که کلمه طبیعی بر روی بسته آن لحاظ شده باشد، چرا که چنین محصولاتی سالم هستند و منبع اصلی آنها گیاهان یا حیوانات هستند. در نقطه مقابل منبع اصلی عطر و طعم و اسانس‌های مصنوعی مواد شیمیایی هستند که به دست انسان ساخته می‌شوند.
علاوه بر منبع عطر و طعم دهنده، مخلوط عطرها می‌تواند شامل بیش از ۱۰۰ نوع ماده شیمیایی مختلف نیز باشد. با این حال بسیاری از تولیدکنندگان افشا نمیکنند که منبع اصلی اسانس‌های آنها طبیعی است یا شیمیایی. از همین رو باید در این مورد دقت فراوان داشت.
این روزها که علاقه مردم به محصولات ارگانیک و طبیعی بیشتر می‌شود و مسئولیت‌پذیری مردم نسبت به طبیعت پیرامونی نیز افزایش چشمگیری داشته است، اشتیاق مردم به خرید محصولات طبیعی نیز بیشتر شده است. محصولاتی که با اسانس‌های طبیعی تولید می‌شوند نیز در همین دسته جای می‌گیرند.
چگونه اسانس یک مزیت رقابتی محسوب می شود؟
امروزه هنوز برای اسانس های گیاهی در انگلیسی از اصطلاح Essential Oils استفاده می شود ولی در فارسی برای اسانس های گیاهی اصطلاح ”اسانس” به کار برده می شود. به جهت فرار بودن اسانس ها به آن ها Volatile Oils هم گفته می شود. همچنین در پاره ای موارد به جهت اینکه ارسطو و فیثاغورث نام عنصر پنجم را اتر گذاشتند، نام Ethereal Oils نیز مربوط به همین مواد است.
چند نوع اسانس داریم
بیش از 90 نوع اسانس روغنی وجود دارد که هر کدام بوی منحصر به فرد و فواید بالقوه سلامتی خود را دارند. از اسانس های روغنی اغلب در رایحه درمانی استفاده می شود و در واقع نوعی داروی جایگزین است که از عصاره های گیاهان برای حفظ سلامتی استفاده می کنند. اما به طور کلی اسانس هایی که در پتروشیمی دانشمند به فروش می رسند، شامل اسانس خوراکی، اسانس صنعتی، اسانس میوه ها، اسانس آرایشی و بهداشتی، اسانس گل ها و سایر اسانس ها می باشد.
کدام روغن ها، روغن های اسانسی هستند
روغن های اسانسی، روغن های بسیار غلیظی هستند که از گیاهان معطری مانند اسطوخودوس و رزماری استخراج می شوند. حدود 700 نوع گیاه مختلف حاوی روغن های اسانسی مفید هستند و روش های مختلفی برای استخراج آن ها استفاده می شود که رایج ترین آن ها تقطیر است.
روغن های اسانسی چگونه کار می کنند
روغن های اسانسی را می توان استنشاق یا رقیق کرد و روی پوست قرار داد. آن ها ممکن است حس بویایی شما را تحریک کنند یا هنگام جذب اثرات دارویی داشته باشند.
از روغن های اسانسی بیشتر در رایحه درمانی استفاده می شود، که در آن از طریق روش های مختلف استنشاق می شوند.
قرار نیست روغن های اسانسی بلعیده شوند. مواد شیمیایی موجود در روغن های اسانسی از چندین طریق با بدن شما ارتباط برقرار می کنند. وقتی روی پوست شما قرار می گیرد، برخی مواد شیمیایی گیاهی جذب بدن می شود.
تصور می شود که برخی از روش های کاربردی می توانند جذب را بهبود بخشند، مانند استفاده با گرما یا مناطق مختلف بدن.
استنشاق رایحه های روغن های اسانسی می تواند مناطقی از سیستم لیمبیک شما را تحریک کند، که بخشی از مغز شماست. این مناطق در احساسات، رفتارها، حس بویایی و حافظه طولانی مدت نقش دارد.
جالب اینجاست که سیستم لیمبیک به شدت در شکل گیری خاطرات نقش دارد. این می تواند تا حدی توضیح دهد که چرا بوهای آشنا می توانند باعث ایجاد خاطرات یا احساسات شوند.
سیستم لیمبیک همچنین در کنترل چندین عملکرد فیزیولوژیکی ناخودآگاه مانند تنفس، ضربان قلب و فشار خون نقش دارد. به همین ترتیب، برخی از افراد ادعا می کنند که روغن های اساسی می توانند بر روی بدن شما تأثیر فیزیکی نیز بگذارند.
رایحه درمانی مدرن با استفاده از عصاره گیاهان یا اسانس ها
از اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 میلادی رونق علاقه به داروی طبیعی افزایش یافته است و اخیراً افزایش نگرانی های زیست محیطی باعث شده است که روغن های اسانسی به محبوبیت بیشتری دست یابند، که این محبوبیت به دلیل مفید بودن برای سلامتی و همچین برای بهبود و استفاده های عملی به عنوان جایگزینی مناسب برای مواد شیمیایی مضر می باشد. از جمله اسانس ها می توان به چند مورد اشاره داشت مانند: اسطوخودوس، بابونه رومی، گل سرخ، زوفا، وتیور، مرام، گریپ فروت، چوب درخت سرو، نعناع فلفلی، چوب صندل، ترنج، یلانگ-یلانگ، تی تری، یاس، لیمو و غیره… .
تولید اسانس
بسیاری از روغن های اسانسی و در واقع اسانس های ضروری با بخار تقطیر می شوند. که شامل پخت و پز مواد گیاهی برای تولید بخار است. این فرآیند از طریق آب سرد از یک لوله عبور می کند. مایعی که از چگالش تشکیل می شود، در دو قسمت، یک ترکیب آب و یک ترکیب روغن خواهد بود.
اسانس عطر چیست
اسانس عطر برگرفته از روغن های اسانسی است که در واقع دارای بویی قوی و تاثیرگذار می باشد
کاربرد اسانس
اسانس ها که برگرفته از روغن های اسانسی هستند، در خارج از آروماتراپی کاربردهای زیادی دارند. طرز استفاده از اسانس خوراکی با توجه به صنعت غذایی مورد مصرف، متفاوت می باشد.
- استفاده موضعی از اسانس های روغنی باعث می شود روغن به پوست جذب شود. برخی از راه های استفاده از روغن های اساسی بر روی پوست شما عبارتند از: ماساژ دادن به مناطق مورد نظر.
- پخش بو در پخش کننده ها
- استفاده به عنوان عطر شخصی
- بسیاری از مردم از آن ها برای خوشبویی منازل خود و یا تازه سازی چیزهایی مانند لباسشویی استفاده می کنند.
- به عنوان رایحه ای طبیعی در محصولات آرایشی خانگی و محصولات طبیعی با کیفیت استفاده می شود.
- از اسانس روغن های اسانسی می توان جایگزینی ایمن و سازگار با محیط زیست برای مواد دفع کننده پشه ساخته دست بشر استفاده می شود. با این حال، نتایج مربوط به اثربخشی آن ها متفاوت بوده است. مطالعات نشان داده است که بعضی از روغن ها مانند سیترونلا ممکن است حدود 2 ساعت انواع خاصی از پشه ها را دفع کند. زمان استفاده در ترکیب با وانیلین ممکن است تا 3 ساعت افزایش یابد.
- علاوه بر این، خواص روغن های اسانسی نشان می دهد که برخی از آن ها می توانند به صورت صنعتی برای افزایش ماندگاری مواد غذایی استفاده شوند.
